سخنرانی مکتوب با موضوع -عفو و گذشت- حجت الاسلام رفیعی

کانال ایتا شیعه کوئست: @shiaquest_net

قال الله تبارک و تعالی:يَا أَيُّهَا اَلَّذِينَ آمَنُوا اِتَّقُوا اَللَّهَ وَكُونُوا مَعَ اَلصَّادِقِينَ» (توبه،119)
ای کسانی که ایمان آورده اید از مخالفت فرمان خدا بپرهیزید و با صادقان باشید.

مقدمه
خداوند در آیه 22 سوره نور می فرماید:وَلا يَأتَلِ أُولوا الفَضْلِ مِنكُم والسَّعَةُ أن يُؤْتَوْا أُوْلِى القُرْبَى وَالْمَساكينِ وَالمُهَاجِرِينَ في سَبِيلِ اللَّهِ ولْيَعْفُوا ولْيَصْفَحُوا ألاَّ تُحِبُّونَ أَن يَغفِرَ اللَّهُ لَكُم وَاللَّهُ غَفُورٌ رَحِيمٌ»؛

آنها که از میان شما دارای برتری(مالی)و وسعت زندگی هستند نباید سوگند یاد کنند که از انفاق نسبت به نزدیکان و مستمندان و مهاجران در راه خدا دریغ نمایند؛آنها باید عفو کنند و چشم بپوشند؛آیا دوست نمی دارید خداوند شما را ببخشد؟!و خداوند آمرزنده و مهربان است!
این آیه داستان و شأن نزولی دارد.
در جلسات گذشته عرض کردیم به یکی از همسران پیامبر صلی الله علیه و آله تهمتی زدند و شایعه ای پشت سر ایشان پخش شد که به داستان افک معروف است.افک یعنی تهمت و دروغ بزرگ.ده آیه از سوره نور در این باره نازل شد.بالأخره داستان تمام شد و خدا با نزول این آیات بی گناهی همسر پیامبر را اعلام کرد.پیامبر صلی الله علیه و آله هم خوشحال شد.

آنهایی که این تهمت را زده بودند پشیمان شدند؛البته اساس شایعه یک نفر بود ولی بقیه دامن زده بودند.آنها هم پشیمان شدند.این قصه که تمام شد برخی از مسلمانان ارتباط مالی و کمکشان را به این تهمت زن ها قطع کردند.بعضی از این افرادی که جزء شایعه پراکنان بودند از همان مستمندانی بودند که به آنها رسیدگی می شد.برخی از مسلمان ها گفتند:ما دیگر به این ها کمک نمی کنیم.آیه مذكور نازل شد.

بعضی ها گفته اند:قسم خورده اند که ما دیگر کمک نمی کنیم؛بعضی ها هم گفته اند:که تصمیم گرفته اند.این اختلاف به خاطر ریشه کلمه«يأتل»است.اگر ریشه این کلمه از«الیّ»باشد یعنی قسم خوردن و اگر«الو»باشد یعنی تصمیم بر ترک کردن.البته در معنای آیه فرقی نمی کند ولی من براساس همان معنای اول معنا می کنم.آدم هایی که وضعیت شما خوب است و آبرو و مال دارید قسم نخورید و تصمیم نگیرید و نگویید ما دیگر به فامیل ها و مسکین ها و مهاجران محتاج کمک نمی کنیم؛چون این ها شایعه سازی کردند و پیامبر صلی الله علیه و آله را ناراحت کردند.عفو کنید و سرزنش نکنید؛چون ممکن است شما هم یک موقع اشتباه کنید نمی خواهید خدا شما را ببخشد؟خدا هم رحمان و رحیم است و هم غفور و آمرزنده است. (تفسیر نمونه،ج14،ص414)

عزیزان من!سه نکته در این آیه وجود دارد که هر سه مورد مهم است.

ذکر سه نکته

نکته اول:بعضی ها وقتی در جامعه خطا و اشتباهی می بینند و کار خیری به بن بست می رسد،می گویند:ما دیگر از این کارها نمی کنیم.با این که به فقیری کمک می کنند و یا بار از دوش دیگری برمی دارند و بعد می فهمند دروغ گفته است می گویند:خودم دیدم در بازار آمده بود و جنس را می فروخت.چون بعضی ها دروغ می گویند دیگر ما جهیزیه نمی دهیم و کار خیر نمی کنیم.

شخصی به امام باقر علیه السلام گفت:کسانی که از شما پول می گیرند بعضی هایشان دروغ می گویند.آقا فرمود:تو فکر می کنی ما نمی دانیم؟ولی گاهی اوقات در بین این ها اشخاصی هستند که راست می گویند.برای این که آن راستگوها محروم نشوند ما به همه کمک می کنیم.

نکته دوم:خداوند در قرآن کریم دستور می دهد با خطاکار سه نوع برخورد داشته باشید:عفو،صفح و مغفرت.( تغابن،14)یک وقت می گوییم عفو کن و یک وقت می گوییم صفح کن و یک وقت می گوییم: مغفرت کن. عفو؛یعنی از خطاکار بگذری و خطایش را نادیده بگیری.صفح یعنی هم بگذری و هم سرزنش نکنی.غفران یعنی پوشاندن؛اصلا نگذارید در جامعه پخش شود.

حدیث افک پخش شده بود و جلویش را نمی شد گرفت و آیاتی هم نازل شد، غفرانش را این جا ذکر نکرده،می فرماید:«وَليَعِفوا وَلْيَصْحِفوا»؛اگر یک گناهی پخش نشده آن را پخش هم نکنید اما این جا که پخش شده عفو کنید و سرزنش هم نکنید.شما دوست ندارید خدا از شما بگذرد؟شما هم بگذرید.
عزیزان من!گذشت داشتن در زندگی بسیار مهم است.قرآن می فرماید:از همسرتان بگذرید.در اختلاف با همسر،خویشان و فرزندتان،مخصوصاً آن جا که قدرت دارید،عفو کنید.

عفو،سنّت پیامبران و امامان
امام صادق علیه السلام فرمود: اَلْعَفْوِ عِنْدَ اَلْقُدْرَةِ مِنْ سُنَنِ اَلْمُرْسَلِينَ وَ أَسْرَارِ اَلْمُتَّقِينَ» (بحارالانوار،ج68،ص423)
عفواز سنت های انبیای الهی و از اسرار انسان های با تقوا است.
امام سجاد علیه السلام در ماه رمضان اشتباهات غلامانش را یادداشت می کرد و در شب عید فطر به آنها می فرمود:من از همه شما گذشتم؛شما هم بگویید:خدایا!تو نیز از علی بن الحسین بگذر (بحارالانوار،ج46،ص103)
بعضی ها خطای دیگران را در ذهنشان نگه می دارند و از آنها کینه به دل می گیرند.

عفو عامل ورود سریع به بهشت
پیامبر صلی الله علیه و آله فرمود:گروهی بدون حساب رسی به بهشت می روند.وقتی هم از آنها می پرسند،می گویند:شما چقدر معطل شدید؟می گویند:ما از قبر به بهشت آمدیم.از فرشته ها سؤال می شود این ها چه صفتی داشتند که بی حساب وارد بهشت شدند؟خطاب می شود: عَنِ اَلنَّبِيِّ صَلَّي اَللَّهُ عَلَيْهِ وَ آلِهِ إِذَا كَانَ يَوْمُ اَلْقِيَامَةِ نَادَى مُنَادٍ مَنْ كَانَ أَجْرُهُ عَلَى اَللَّهِ فَلْيَدْخُلِ اَلْجَنَّةَ فَيُقَالُ مَنْ ذَا اَلَّذِي أَجْرُهُ عَلَى اَللَّهِ فَقَالَ اَلعافُونَ عَنِ النَّاس يَدْخُلُونَ الْجَنَّةَ...بغَيْرُ حِساب» (بحارالانوار، ج64، ص226).
اینان از مردم می گذشتند و کینه به دل نمی گرفتند.

امیرالمؤمنین علیه السلام فرمود: شَيْئَانِ لاَ يُوزَنُ ثَوَابُهُمَاالْعَفْوُو اَلْعَدْلُ» (غررالحكم،ح10214)
دو چیزاست که ثوابش قابل اندازه گیری نیست:یکی عفو است و دیگری،عدل.
حتی در کشور ما طبق یک رسم چند ساله،مقام معظم رهبری (حفظه الله)گروه بزرگی از زندانیان را در اعیاد مختلف عفوو آزاد می کند.
وقتی آیه 199 سوره مباركه اعراف نازل شد،پیامبر صلی الله علیه و آله فرمود:این آیه خیلی برای من سخت بود؛جبرئیل فرمود:این خیلی مشکل است و پیامش دقیق است.

خداوند توسط جبرئیل به پیامبر صلی الله علیه و آله فرمود:می خواهی در کارت موفق شوی سه کار بکن عفو کن و آگاه کن و اعراض کن؛یعنی سربه سر این خطاکاران نگذار. (تفسیر نمونه،ج 7،ص62)

عفو از قاتل
شخصی پدرش را کشته بودند و قرار بود قاتل را قصاص کند.خدمت امام سجاد علیه السلام آمد و گفت:من می خواهم قصاص کنم.آقا علی بن الحسين علیه السلام فرمود:آیا این قاتل حقی به گردن تو ندارد؟

عرض کرد:مدتی معلم من بوده است.فرمود:حق بزرگی است سزاوار است که تو در ازای این حق از او بگذری.قبول کرد و گفت:دیه می گیرم.آقابه قاتل فرمود:قصاص را به دیه تبدیل کردم.قاتل گفت:نمی توانم دیه بدهم.آقا به فرزند مقتول فرمود:معامله ای با تو می کنم.ثواب آن چند روز تعلیمت را به من بده،من صد شتر دیه را می دهم.

به پسر مقتول تعجب کرد و گفت:تعليم چنین ارزشی دارد؟آقا فرمود:آری،افزون بر این که عفو هم همین ارزش را دارد.پسر مقتول گفت:حالا که این طور است،عفو کردم.( وسائل الشیعه،ج29،ص54)عفو کردن سیره پیامبر اسلام صلی الله علیه و آله و اهل بیت علیهم السلام است.

عفو از مشرک فراری
عكرمة بن ابي جهل تا بیست و یک سال پس از بعثت پیامبر صلی الله علیه و آله مسلمان نشده بود.پیامبر در سال هشتم هجری مکه را فتح کرد و در جریان این فتح،حتى ابوسفیان و مشرکین بزرگ مکه در ظاهر مسلمان شدند؛اما عکرمه مسلمان نشد و از مکه فرار کرد.او سوار کشتی شد تا به سرزمین دیگری برود.

کشتی دچار طوفان شد.عکرمه همان جا توبه کرد و گفت: خدایا! اگر سالم بمانم مسلمان می شوم.وی سالم ماند و با کمک همسرش نزد رسول خدا صلی الله علیه و آله آمد، سلام کرد و پیامبر را در آغوش گرفت.حضرت فرمود:بارك الله برتو که از گناه هجرت کردی.

چرا گذشت در زندگی ها این قدر کم شده است؟اگر گذشت در زندگی ها باشد آمار طلاق و درگیری های خانوادگی ما این قدر بالا نخواهد بود.پرونده های جنایی یک کشور اسلامی نباید این قدر زیاد باشد.

عفو از خویشاوند
یکی از خویشاوندان امام صادق علیه السلام به حضرت ناسزا گفت.سالمه کنیزامام صادق علیه السلام می گوید:امام صادق علیه السلام هنگام شهادت چشم گشود و در مورد بستگانش سفارش کرد و فرمود:به أفطس هفتصد دینار بدهید و به فلانی و فلانی این مقدار.عرض کردم:آیا به کسی که با شما دشمنی کرد و تا حد کشتن،با شما برخورد بد نمود سفارش می کنید پول بدهند؟فرمود:می خواهی مشمول این آیه نگردم،خدا می فرماید:وَالَّذِينَ يَصِلُونَ مَا أَمَرَ اَللَّهُ بِهِ أَنْ يُوصَلَ (رعد ،21)

و آنها که پیوندهایی را که خدا دستور به برقراری آن داده،برقرار می دارند .
با فامیل قطع رابطه نکنید.این مرد فامیل ما است. (الکافی،ج 7،ص55)

نکته سوم:امیرالمؤمنین علیه السلام فرمود:
«تَجَاوَزْ عَنِ السَّيِّئَةِ مَا لَمْ يَكُنْ ثَلْماً فِي الَّذِينَ أَوْ وَهْناً فِي سُلْطَانِ الْإِسْلَامِ» (غررالحکم،ح5014)
از خطا بگذرید مگر در دو جا:1-آن جایی که خطاکار لطمه ای به دین زده و شبهه ای در دین مردم ایجاد کرده است.

کسی مثل میرزا حسینعلی بهاء آمده و مذهبی جعلی به نام بهائیت راه انداخته است.خدا هم از این شخص نمی گذرد.2- کسی که وهن و توهین و تمسخری به اسلام کرده و ارزش های دینی را زیر سؤال برده است.على علیه السلام فرمود: اَلْمُذْنِبُ عَلَى بَصِيرَةٍ غَيْرِ مُسْتَحِقٍ لِلْعَفْوِ» (غررالحکم،ح 3553) گناه کاری که با آگاهی گناه می کند قابل عفو نیست.
رسول گرامی اسلام صل الله علیه و آله هم بعضی ها را به همین دلیل نبخشیدند.

داستان
شخصی کشته شده بود و جنازه اش را در محله ای پیدا کردند.پسر او به نام مقیس خیلی ناراحت شد اما معلوم نبود چه کسی قاتل است.
پیامبر گرامی اسلام صل الله علیه و آله مقيس را خواست و به او تسلیت گفت و فرمود:
می دانم ناراحتی؛ولی مبادا کسی از اهالی آن محله را بکشی.دیه پدرت را از بیت المال می دهیم.اما مقیس سرانجام یکی از افراد بی گناه آن قبیله را کشت.

وقتی خبربه رسول خدا صل الله علیه و آله رسید،فرمود:والله هركجا باشد او را قصاص می کنم.مقیس فرار کرد.او مدتی بعد در ماجرای فتح مکه وارد مسجدالحرام شد و به پرده کعبه آویخت و گفت:خدایا!من به تو متوسل می شوم که پیامبر صل الله علیه و آله از من بگذرد.من اشتباه کردم.حضرت فرمود:او را بیرون بیاورید.سپس مقیس را در بیرون مسجدالحرام اعدام کرد.این دیگر قابل گذشت نبود. (اسدالغابة ابن اثیر)

عزیزان من!در کار خیر به هر دلیلی اگر شکست پیش آمد نگویید دیگرکار خیر نمی کنیم.خطاکاری که پررویی نمی کند و شرمنده شده ببخشید و گناهکار را طرد نکنید و در آخر اگر خطاکاری با پررویی مواجه بود و لطمه ای به دین مردم زد،مخصوصاً اگر آثار خطا و پشیمانی هم در او دیده نشود،دیگر جای عفوو گذشت نیست.