سخنرانی مکتوب حجت الاسلام رفیعی-صله رحم جلسه دوم

کانال ایتا شیعه کوئست: @shiaquest_net

قال الله تبارک و تعالی: لَيْسَ عَلَى الْأَعْمَىٰ حَرَجٌ وَ لَا عَلَى الْأَعْرَجِ حَرَجٌ وَلَا عَلَى الْمَرِيضِ حَرَجٌ وَ لَا عَلَىٰ أَنْفُسِكُمْ أَنْ تَأْكُلُوا مِنْ بُيُوتِكُمْ أَوْ بُيُوتِ آبَائِكُمْ أَوْ بُيُوتِ أُمَّهَاتِكُمْ أَوْ بُيُوتِ إِخْوَانِكُمْ أَوْ بُيُوتِ أَخَوَاتِكُمْ أَوْ بُيُوتِ أَعْمَامِكُمْ أَوْ بُيُوتِ عَمَّاتِكُمْ أَوْ بُيُوتِ أَخْوَالِكُمْ أَوْ بُيُوتِ خَالَاتِكُمْ أَوْ مَا مَلَكْتُمْ مَفَاتِحَهُ أَوْ صَدِيقِكُمْ ۚ لَيْسَ عَلَيْكُمْ جُنَاحٌ أَنْ تَأْكُلُوا جَمِيعًا أَوْ أَشْتَاتًا ۚ فَإِذَا دَخَلْتُمْ بُيُوتًا فَسَلِّمُوا عَلَىٰ أَنْفُسِكُمْ تَحِيَّةً مِنْ عِنْدِ اللَّهِ مُبَارَكَةً طَيِّبَةً ۚ كَذَٰلِكَ يُبَيِّنُ اللَّهُ لَكُمُ الْآيَاتِ لَعَلَّكُمْ تَعْقِلُونَ» (نور، 61)

بر نابینا و افراد لنگ و بیمار گناهی نیست (که با شما هم غذا شوند)، و بر شما نیز گناهی نیست که از خانه های خودتان [خانه های فرزندان یا همسرانتان که خانه خود شما محسوب می شود بدون اجازه خاصی] غذا بخورید؛ و هم چنین خانه های پدرانتان، یا خانه های مادرانتان، يا خانه های برادرانتان، یا خانه های خواهرانتان، یا خانه های عموهایتان، یا خانه های عمه هایتان، یا خانه های دايي هایتان، یا خانه های خاله هایتان،یا خانه ای که کلیدش در اختیار شماست، یا خانه های دوستانتان، بر شما گناهی نیست که به طور دسته جمعی یا جداگانه غذا بخورید؛ و هنگامی که داخل خانه ای شدید، بر خویشتن سلام کنید، سلام و تحیتی از سوی خداوند، سلامی پر برکت و پاکیزه! این گونه خداوند آیات را برای شما روشن می کند، باشد که بیندیشید.

مقدمه
بحث ما در تفسیر آیات سورهء مبارکهء نور بود. دیروز آیه 61 از سورهء مبارکهء نور را مورد بحث قرار دادیم و گفتیم چند نکته مهم از این آیه استفاده می شود: یکی موضوع رفتن به خانهء پدر، فرزند، برادر، خواهر و کسی که کلید به انسان داده بیا دوست صمیمی انسان است، فرمود: حرجی نیست اگر به این خانه ها رفتید از غذایی که در آن جا هست بدون اجازه استفاده کنید که این نشان دهنده صمیمت و محبت و روابط خوب با این افراد است.

نتیجه ای که از این آیه گرفتیم بحث صله رحم و اهمیت رسیدگی به فامیل بود.
چند نکتهء دیگر راجع به این بحث بگویم و بعد برداشت بعدی را از آیه عرض کنم.

اجر به جا آوردن صلهء رحم
روایات صلهء رحم را مطرح کردیم امروز هم این روایت را اضافه می کنم که پیامبر گرامی اسلام صلی الله علیه و آله و سلم فرمود:إِنَّ فِي اَلْجَنَّةِ دَرَجَةً لاَ يَبْلُغُهَا إِلاَّ ثَلاَثَةٌ إِمَامٌ عَادِلٌ وَ ذُو رَحِمٍ وَصُولٌ وَ ذُو عِيَالٍ صَبُورٌ» (الخصال، ج 1، ص93)

در بهشت یک جایگاه و مقامی است که کسی به آن نمی رسد مگر سه گروه: 1- امام عادل، 2- کسانی که به فامیل اهمیت می دهند، 3 - انسان عیال واری که صبور است و سعی می کند سختی پرفرزندی را بپذیرد و با صبر با عیال و اهلش کنار می آید.

معنای صله رحم
صلهء رحم منصرف به فامیل نسبی است گرچه آدم فامیل سببی را هم باید تحویل بگیرد اما فتوای اکثر علما فامیل نسبی است، می فرمایند: اولاً: انصراف صله رحم به فامیل نسبی مثل خاله، عمه، دایی و ... است و ثانياً: انصراف به فامیل نزدیک دارد، حالا نوهء دست چندم، پسرخاله ها که ممکن است سال ها هم همدیگر را نبینند خوب است آدم در ارتباط باشد اما انصرافش به نسبی به فامیل های نزدیک است که عرف تعیین می کند که چه گونه باشد.

پیامبر گرامی اسلام صلی الله علیه و آله و سلم فامیل های حضرت خدیجه علیها السلام را تحویل می گرفت حتی همسایه هایش را، افرادی که با او رفت و آمد داشتند که آن بحث اخلاقی است اما منظور من الآن بحث شرعی است.

شیوه های صله رحم
نکتهء بعدی این است که صلهء رحم فقط به رفت و آمد نیست. صله یعنی ارتباط و رابطه داشتن که ممکن است با تلفن باشد، یا در بیماری به عیادتش رفتن باشد و در مراسمات کمک کردن.

بسیاری از مراجع می فرمایند: منظور از صله، عرف است که عرفاً ایشان با این ها ارتباط دارد، مثلاً: اگر کسی از دنیا برود، جمع می شوند و به همدیگر احترام می کنند و از حال هم باخبر هستند. پس معنای صله رحم ارتباط داشتن است که ممکن است از هر طریقی باشد.

قطع ارتباط کردن با بعضی از رحم
آخرین نکته ای که باید راجع به صلهء رحم عرض کنم این است که قرآن و اهل بیت علیهم السلام از ارتباط با بعضی از رحم منع کرده اند، مثلاً: حضرت ابراهیم از عمویش جدا شد؛ چون دید او مشرک است. قرآن می فرماید: برائت از او جست.
وَ إِذْ قَالَ إِبْرَاهِيمُ لِأَبِيهِ آزَرَ أَتَتَّخِذُ أَصْنَامًا آلِهَةً إِنِّي أَرَاكَ وَ قَوْمَكَ فِي ضَلَالٍ مُبِينٍ»؛ (به خاطر بیاورید) هنگامی را که ابراهیم به پدرش [عمویش] «آزر» گفت: «آیا بت هایی را معبودان خود انتخاب می کنی؟! من، تو و قوم تو را در گمراهی آشکاری می بینم.» (انعام، 74).
قرآن می فرماید: حتی پدر یا برادر و نزدیک ترین کسان شما کافر یا مشرک اند و منکر دین اند این جا دیگر بحث قطع ارتباط مطرح است؛ گاهی یک کسی است که اهل فساد و شراب است، ممکن است خانوادهء شما را به فساد بکشاند، حتماً باید این رفت و آمد قطع شود.

منع کردن از ارتباط با دایی
شخصی داشت با دایی اش قدم می زد که اعتقادات باطلی داشت. وجود مقدس امام صادق علیه السلام به او تذکر داد و فرمود: نباید با فلانی قدم بزنی. گفت: آقا دایی من است. فرمود: ایشان عقاید باطلی دارد و روی تو اثر می گذارد. (الکافی، ج 2، ص 374)

امام رضا علیه السلام و برادرش زید
خود علی بن موسی الرضا علیه السلام برادرش زید را طرد کرد. زید یک خلاف هایی انجام می داد و خانه هایی از بنی عباس را به آتش کشیده بود. خودسری ها و تندروی هایی می کرد. امام رضا علیه السلام او را خواست و فرمود: تو تا زمانی که خدا را اطاعت کنی برادر من هستی والا اگر از اطاعت خدا خارج بشوی برادر من نیستی.( بحارالانوار، ج43، ص230) بعد فرمود: قرآن به حضرت نوح علیه السلام می فرماید: إِنَّهُ لَيْسَ مِنْ أَهْلِكَ» (هود، 46) این فرزند تو نیست از او دوری کن.

دقت کنید! گاهی می گویند: این خانواده مختلط هستند، نماز نمی خوانند و اهل ماهواره هستند، رفت و آمد کنیم روی بچه هایمان اثر می گذارد. انسان می تواند به یک تلفن و احوال پرسی اکتفا کند؛ چون بعضی اوقات بعضی از فامیل ها ممکن است انحرافاتی داشته باشند که دین هم اجازهء این رفت وآمد را نمی دهد.

متأسفانه در میان متدینیان ما، گاهی قهر و اختلاف است؛ بعضی ها فقط در مرگ ها همدیگر را می بینند که بی برکتی در زندگی شان می آید.

عقوبت سریع خیانت به رحم و فامیل
نکتهء دیگری که باید عرض کنم این است که اگر کسی به انسان نارو بزند، گناه بزرگی مرتکب شده است. اما اگر فامیل این کار را بکند خدا زودتر او را مجازات می کند. یک وقت پسر عمو سر پسرعمو کلاه می گذارد، این با همسایه فرق می کند؛ هر دو بد است اما این چون خویش است مچش را زودتر می گیرند. اگر برادر به برادر خیانت کرد، اگر فرزند به پدر یا برعکس، زود جوابش را می دهند.

خیانت کردن به پسر عمو
شخصی خدمت امام صادق علیه السلام رسید و گفت: پسرعموهایم به من ظلم کرده اند و تمام اموال من را تصرف کرده اند و من کسی را ندارم و نمی توانم از آن ها بگیرم.

آقا فرمود: صبور باش. چند بار مراجعه کرد آقا هردفعه به او فرمود: صبور باش. مرحلهء آخر آقا فرمود: به زودی برایت فرج و گشایشی می شود. مدتی نگذشت که بیماری وبا بین پسرعموها افتاد و همهء از دنیا رفتند و همه اموال به او رسید. (الکافی، ج 2، ص 346)
او به این اتفاق راضی نبود اما اثر وضعی اش همین است.

خیانت کردن به عمو
على بن اسماعیل پسر برادر امام کاظم علیه السلام است. آل برامکه او را تحریک کردند که نزد هارون الرشید برود و علیه موسی بن جعفر علیها السلام صحبت بکند؛ بلکه هارون امام موسی علیه السلام را به زندان بیاندازد با ایشان را شهید کند.

تصمیم گرفت به بغداد برود، خدمت امام کاظم علیه السلام آمد تا خداحافظی کند. خدمت آقا رسید، گفت: دارم بغداد می روم سفارشی ندارید؟

آقا سیصد دینار و چهار هزار درهم به او داد. بعد فرمود: مواظب باش در خون و قتل من شرکت نکنی. سه مرتبه امام کاظم علیه السلام به او فرمود: علی بن اسماعیل مواظب باش در خون من شریک نشوی وقتی هم که می رفت آقا پشت سرش فرمود: این می رود و علیه ما توطئه می کند.

نزد یحیی برمکی رفت و یحیی به او گفت: نزد هارون الرشید برو و بگو تو خليفه ای ! موسی بن جعفر دارد در مدينه نیرو و اسلحه جمع می کند. می خواهد
علیه تو قیام کند، اگر در مدینه قیام کند بغداد هم سقوط می کند؛ برو هارون را تحریک کن! ایشان هم نزد هارون رفت و این حرف ها را زد.

هارون برآشفت و همان جا فرمان دستگیری امام را داد. هارون به او دویست هزار درهم پول داد. خوشحال به خانه آمد، وقتی رسید گرفتار اسهال شدیدی شد، چشم هایش به گونی پول خیره شد و به درک واصل شد و حتی یک درهم هم نتوانست استفاده کند.( الارشاد، ج2، ص237)
اگر یک وقتی خویش انسان باشد آزاری برساند بداند اثر وضعی اش این است.

سفارش به سلام کردن
اما ادامه آیه نکته مهم دیگری دارد که می فرماید:فَإِذَا دَخَلْتُمْ بُيُوتًا فَسَلِّمُوا عَلَىٰ أَنْفُسِكُمْ (نور،61) و هنگامی که داخل خانه ای شدید، بر خویشتن سلام کنید.

مفسرین گفته اند: آدم وقتی وارد خانه ای می شود دو حالت دارد یا کسی در خانه است باید سلام کند- اصولاً سلام برای همه توصیه شده، پیامبر صلی الله علیه و آله و سلم فرمود: سواره به پیاده، کسی که حرکت می کند به کسی که نشسته، کسی که وارد می شود به کسی داخل خانه است، کسی که کوچک است به کسی که بزرگ است. فَإِذٰا دَخَلْتُمْ بُيُوتاً فَسَلِّمُوا عَلىٰ أَنْفُسِكُمْ وَ فِي رِوَايَةِ أَبِي اَلْجَارُودِ عَنْ أَبِي جَعْفَرٍ عَلَيْهِ السَّلاَمُ قَالَ يَقُولُ إِذَا دَخَلَ اَلرَّجُلُ مِنْكُمْ بَيْتَهُ فَإِنْ كَانَ فِيهِ أَحَدٌ يُسَلِّمُ عَلَيْهِمْ وَ إِنْ لَمْ يَكُنْ فِيهِ أَحَدٌ فَلْيَقُلْ اَلسَّلاَمُ عَلَيْنَا مِنْ عِنْدِ رَبِّنَا يَقُولُ اَللَّهُ تَحِيَّةً مِنْ عِنْدِ اَللّٰهِ مُبٰارَكَةً طَيِّبَةً» (بحارالانوار، ج 73، ص3)

اسلام برای این که سلام کردن فرهنگ شود، می گوید: اگر وارد خانه شدی و کسی داخل خانه نیست به خودت سلام کن؛ لذا مفسرین ذیل این آیه نوشته اند: مستحب است انسان وقتی وارد خانهء خالی می شود، بگويد: «السَّلاَمُ عَلَینَا مِن عند رَبِّنَا»( کنزالعمال، ح 25321)

اهمیت سلام کردن
من چند نکته راجع به سلام بیان می کنم، اولاً: پیامبر صلی الله علیه و آله و سلم فرمود: سلام از اسم های خداست پس آن را در میان خود رواج دهید.( کنزالعمال، ح 25237) ثانياً سلام تهيت خداست. خدا به ابراهیم، موسی بن عمران، به حضرت هارون سلام داده است.

شب معراج وقتی رسول خدا صلی الله علیه و آله و سلم برگشت ، به حضرت خدیجه علیها السلام فرمود: خدا به تو سلام رسانده و مباهات کرده است. (بحارالانوار، ج16، ص4).

قرآن می فرماید: بهشتی ها به هم دیگر سلام می دهند. در جای دیگر می فرماید: وقتی مؤمن دارد جان می دهد، فرشته ها به او می گویند: «سَلَامٌ عَلَيْكُمْ طِبْتُمْ (زمر، 73)

در قرآن 46 مرتبه کلمهء سلام آمده و بیش از سیصد حدیث در روایات راجع به سلام داریم. قرآن می گوید: اینها که نزد شما می آیند دو حالت دارد اگر مؤمن هستند به آنها «سلام علیکم » بگویید و اگر جاهل است ممکن است شما را با جهلش اذیت کند به آن ها هم سلام کنید.

مولا علی علیه السلام فرمود:السَّلاَمِ سَبْعُونَ حَسَنَةً ؛ تِسعٌ وَسِتُّونَ للمُبتَدِئ وواحِدَةٌ للرّادِ» (بحارالانوار، ج 23، ص11)
سلام هفتاد حسنه دارد 69 تای آن برای سلام دهنده است و یکی برای جواب دهنده.

لذا کسی نمی توانست در سلام دادن بر پیامبر صلی الله علیه و آله و سلم پیشی بگیرد. خودش فرمود: من به تمام کودکان سلام می کنم (وسائل الشیعه، ج12، ص62) و در حدیث دیگری فرمود: وَ اِنَّ اَبْخَلَ النّاسِ مَنْ بَخِ-لَ بِالسَّ-لامِ »؛ بخیل ترین آدم ها کسی است که سلام نکند. (الأمالی للطوسی، ص89؛) سلام سلامتی و امنیت و آرامش است.

در حدیث دیگری فرمود: مَنْ بَدَأَ بِالْكَلَامِ قَبْلَ السَّلَامِ فَلَا تُجِيبُوهُ» (الکافی، ج2، ص 644) اگر کسی قبل سلام با شما حرفی زد، جوابش را ندهید.

اباعبدالله علیه السلام از کوچه های مدینه عبور می کردند، شخصی به ایشان گفتند: كَيْفَ أَنْتَ عَافَاكَ اللَّهُ »

آقا یک نگاهی به او کرد و فرمود: السَّلَامُ قَبْلَ الْكَلَامِ » (بحارالانوار، ج75، ص 117).سلام کردن قبل صبحت کردن است.
اول سلام كن بعد حال ما را بپرس.

پیامبر صلی الله علیه و آله و سلم فرمود:أَفْشُوا السَّلَامُ »؛بلند سلام کنید.

« وَ أَطْعِمُوا الطَّعَامِ»؛به گرسنگان هم طعام بدهید.

«وَصَلُّوا وَالنَّاسُ نِيَامٌ، تَدْخُلُوا الْجَنَّةَ بِسَلَامٍ» (نهج الفصاحة ، ص227.)
در دل شب نماز بخوانید در آن وقتی که مردم خوابند تا با سلامت به بهشت برسید.

البته در روایات داریم: بر بت پرست، منحرفین اعتقادی، رباخوار، مشروب خوار، قمار باز سلام نکنید. حضرت امیرالمؤمنین علیه السلام فرمود: من به زن های جوان سلام نمی کنم؛( الكافي، ج5، ص535) چون ممکن است برداشت دیگری کنند. در این جا یک حدودی ذکر شده است.

عَنِ الْحُسَيْنِ بْنِ عَلِيٍّ علیه السَّلَامُ أَنَّهُ قَالَ لَهُ رَجُلُ [ابْتِدَاءً] كَيْفَ أَنْتَ عَافَاکَ اللَّهُ فَقَالَ لَهُ السَّلَامُ قَبْلَ الْكَلَامِ عَافَاكَ اللَّهُ ثُمَّ قَالَ لا تَأذَنُوا لأِحَدٍ حتّى يُسَلِّمَ »

فرهنگ سلام باید به قدری جا بیفتد که اگر وارد یک خانه ای شدید و کسی نبود به خودت سلام کن. بعد خدا می فرماید: این سلام سه تا اثر دارد: «تَحِیَّةً مِّنْ عِندِ اللَّهِ مُبَارَکَةً طَیِّبَةً»؛ اول تحیت و درود خداست و باعث برکت در زندگی شما است و پاکیزگی می آورد.

قبل از اسلام چیزهای دیگری می گفتند اما وقتی اسلام آمد سلام را به عنوان فرهنگ آورد. پیامبر گرامی اسلام صلی الله علیه و آله و سلم آغاز همه نامه هایش سلام بود. امیرالمؤمنین علی علیه السلام در عهدنامه هایش همین طور و این ها در منابع روایی ما توصیه شده است به دلیل این که این سلام در نوشتار و گفتار و ملاقات ها فرهنگ شود.

«کَذلِکَ یُبَیِّنُ اللّهُ لَکُمُ الْآیاتِ لَعَلَّکُمْ تَعْقِلُونَ»؛
خداوند این آیات را برای شما بیان می کند ان شاء الله که بیندیشید و تعقل کنید.

حقوق مؤمن بر مؤمن
نتیجهء آخری که از این آیه می توان گرفت: اهمیت به آداب معاشرت است.
معلی بن خنیس خدمت امام صادق علیه السلام آمد و گفت: مؤمن بر مؤمن چه حقی دارد؟ امام صادق علیه السلام فرمود:أَخَافُ أَنْ تُضَيِّعَ وَ لَا تَحْفَظَ وَ تَعْلَمَ وَ لَا تَعْمَلَ »؛می ترسم به تو بگویم و عمل نکنی.

گفت: یابن الرسول الله ! ان شاء الله خدا من را کمک می کند و عمل می کنم . آقا فرمود: مؤمن بر مؤمن هفت حق دارد و اولین حقی که مؤمن به گردن مؤمن دارد این است که:أَیْسَرُ حَقٍّ مِنْهَا أَنْ تُحِبَّ لَهُ مَا تُحِبُّ لِنَفْسِکَ وَ تَکْرَهَ لَهَ مَا تَکْرَهُ لِنَفْسِکَ» (الکافی، ج 2، ص 169؛)

این است که هر چه برای خودت نمی پسندی برای مردم هم نپسند.

اگر دوست نداری پشت در خانه ات ماشین، پارک کنند تو هم این کار را نکن. اگر دوست نداری کسی پشت سرت غیبت کند تو هم غیبت کسی را نکن و هر چه برای خودت دوست میداری، برای دیگران هم دوست بدار.