سخنرانی مکتوب حجت الاسلام رفیعی-صله رحم جلسه یکم

کانال ایتا شیعه کوئست: @shiaquest_net

قال الله تبارک و تعالی: لَيْسَ عَلَى الْأَعْمَى حَرَجٌ وَ لاَ عَلَى الْأَعْرَجِ حَرَجٌ وَ لاَ عَلَى الْمَرِيضِ حَرَجٌ وَلاَ عَلَى أَنفُسِكُمْ أَن تَأْكُلُوا مِنْ بُيُوتِكُمْ أَوْ بُيُوتِ آبَائِكُمْ أَوْ بُيُوتِ أُمَّهَاتِكُمْ أَوْ بُيُوتِ إِخْوَانِكُمْ أَوْ بُيُوتِ أَخَوَاتِكُمْ أَوْ بُيُوتِ أَعْمَامِكُمْ أَوْ بُيُوتِ عَمَّاتِكُمْ أَوْ بُيُوتِ أَخْوَالِكُمْ أَوْ بُيُوتِ خَالاَتِكُمْ أَوْ مَا مَلَكْتُم مَّفَاتِحَهُ أَوْ صَدِيقِكُمْ لَيْسَ عَلَيْكُمْ جُنَاحٌ أَن تَأْكُلُوا جَمِيعاً أَوْ أَشْتَاتاً فَإِذَا دَخَلْتُم بُيُوتاً فَسَلِّمُوا عَلَى أَنفُسِكُمْ تَحِيَّةً مِّنْ عِندِ اللَّهِ مُبَارَكَةً طَيِّبَةً كَذلِكَ يُبَيِّنُ اللَّهُ لَكُمُ الآيَاتِ لَعَلَّكُمْ تَعْقِلُون (نور، 61)

بر نابینا و افراد لنگ و بیمار گناهی نیست (که با شما هم غذا شوند)، و بر شما نیز گناهی نیست که از خانه های خودتان [خانه های فرزندان یا همسرانتان که خانه خود شما محسوب می شود بدون اجازه خاصی] غذا بخورید؛ و هم چنین خانه های پدرانتان، یا خانه های مادرانتان، يا خانه های برادرانتان، یا خانه های خواهرانتان، یا خانه های عموهایتان،یا خانه های عمه هایتان، یا خانه های دایي هایتان، یا خانه های خاله هایتان، یا خانه ای که کلیدش در اختیار شماست، یا خانه های دوستانتان، بر شما گناهی نیست که به طور دسته جمعی یا جداگانه غذا بخورید؛ و هنگامی که داخل خانه ای شدید، بر خویشتن سلام کنید، سلام و تحیتی از سوی خداوند، سلامی پر برکت و پاکیزه ! این گونه خداوند آیات را برای شما روشن می کند، باشد که بیندیشید.

مقدمه
بحث ما در تفسیر آیات سوره مبارکهء نور بود. امروز آیه 61 از سوره مبارکهء نور را مورد بحث قرار می دهیم که اشارهء به یک موضوع مهم اجتماعی است. چند نکته در این آیه نهفته است، قرآن می فرماید: لَيْسَ عَلَى الْأَعْمَىٰ حَرَجٌ وَ لَا عَلَى الْأَعْرَجِ حَرَجٌ وَ لَا عَلَى الْمَرِيضِ حَرَجٌ»؛
بر نابینا و افراد لنگ و بیمار گناهی نیست (که با شما هم غذا شوند).

اولین مطلبی که در این آیه می فرماید: بر افراد مریض و نابینا حرجی نیست. در این جا دو تفسیر شده است:
یکی یعنی این که جهاد به گردن اینها نیست. شخصی که بیمار است با توان دیدن ندارد یا امکان راه رفتن ندارد نمی تواند جهاد کند و جهاد از این ها برداشته شده است.

موضوع دیگری که به نظر می رسد با آیه مناسب تر باشد این است که قبل از اسلام گاهی در مهمانی ها، افراد ناتوان و بیمار را جدا می کردند، می گفتند: یا راحت تر باشند یا به نگاه تحقیر این کار را می کردند و این از نظر اخلاقی خوب نیست .

هم نشینی امام رضا علیه السلام با غلامان
امام رضا علیه السلام سر سفره با غلامان نشسته بودند. شخصی گفت: سفرة مسئولین آن بالا است. آقا فرمود: ساکت باش پدر و مادر و دینمان یکی است و برتری هم به تقوا است.( الكافي، ج8، ص230)
این آیه می خواهد بفرماید: این کار را نکنید، بگذارید اینها هم مثل خودتان در میهمانی ها ورود داشته باشند و کنار هم و با هم باشید.

به همین میزان از این آیه عبور می کنم. اما مهم تر مطلب دوم در این آیه است که امروز یکی از مشکلات ما در جامعه کم شدن روابط و رفت و آمدها است حتی بدتر، نه فقط صله رحم و رفت و آمدها کم شده؛ بلکه حتی بعضی ها با پدر و مادر و نزدیکانشان هم رفت و آمد ندارند.

یک زمانی در فامیل، افرادی بی دین هستند و اهل شراب و قمار هستند که آن بحثش جداست اما بحث ما الآن بین خودمان است که با حرف های واهی و کینه های طولانی و زنده کردن بعضی از مسائل در گذشته که این ها اصلاً با دین ما هماهنگ نیست.

صمیمیت در یازده خانه
قرآن کریم می فرماید: وَ لَا عَلَى أَنْفُسِكُمْ أَنْ تَأْكُلُوا مِنْ بُيُوتِكُمْ أَوْ بُيُوتِ آبَائِكُمْ أَوْ بُيُوتِ أُمَّهَا تِكُمْ أَوْ بُيُوتِ إِخْوَانِكُمْ أَوْ بُيُوتِ أَخَوَاتِكُمْ أَوْ بُيُوتِ أَعْمَا مِكُمْ أَوْ بُيُوتِ عَمَّا تِكُمْ أَوْ بُيُوتِ أَخْوَا لِكُمْ أَوْ بُيُوتِ خَالَا تِكُمْ أَوْ مَا مَلَكْتُمْ مَفَاتِحَهُ أَوْ صَدِيقِكُمْ لَيْسَ عَلَيْكُمْ جُنَاحٌ أَنْ تَأْكُلُوا جَمِيعًا أَوْ أَشْتَاتًا فَإِذَا دَخَلْتُمْ بُيُوتًا فَسَلِّمُوا عَلَى أَنْفُسِكُمْ تَحِيَّةً مِنْ عِنْدِ اللَّهِ مُبَارَكَةً طَيِّبَةً كَذَلِكَ يُبَيِّنُ اللَّهُ لَكُمُ الْآيَاتِ لَعَلَّكُمْ تَعْقِلُونَ»

یازده خانه و فرد و گروه را برای شما می شمریم که این ها آن قدر صمیمی اند که اگر یک وقتی شما به خانه شان رفتید خودشان نبودند اجازه دارید غذا یا میوه ای که آن جا هست را بدون اجازه بخورید. اسلامی که این قدر به حق الناس اهمیت می دهد حتی آدم حق ندارد یک دانهء جو از مال مردم بخورد، اما در این مورد خدا اجازه داده و یک آیه نازل کرده است.

برای شما هیچ اشکالی نیست که در خانهء اولادت بدون اجازه غذا میل کنی یا این که خانهء پدر و مادر و خانهء برادرتان، خانهء خواهرتان، خانهء عمو و عمه، خانهء دایی و خاله یا این که فامیل نیست دوستی است که به شما کلید داده یا دوست های صمیمی.

عزیزان ! این مواردی که در آیه مطرح شد: پسرعمو و دختر عمو نداشت؛ بلکه منظورش خاله و عمه بود.

خاله به منزله مادر
حمزهء سیدالشهداء دختر بچه ای به نام آمامه داشت که کوچک بود. قرار شد سرپرستی اش را کسی به عهده بگیرد.

سه نفر برای سرپرستی او پیشنهاد دادند و گفتند: ما حاضر هستیم این دختر را به خانهء خود بیاوریم و بزرگ کنیم. یکی از آنها امیرالمؤمنین علیه السلام بود، گفت: يا رسول الله ! ایشان دختر عموی من است من حاضر هستم از او نگه داری کنم. دیگری زید بن عبدالمطلب بود گفت: یا رسول الله برادرزادهء من است حاضر هستم سرپرستی او را به عهده بگیرم. سومین کسی که پیشنهاد داد جعفر بن ابی طالب بود، گفت: یا رسول الله ! مادر همسر من خاله این دختر است من حاضر هستم.

پیامبر صلی الله علیه و آله و سلم فرمود: «اَلْخَالَةَ بِمَنْزِلَةِ اَلْأُمِّ»؛ خاله به منزله مادر است و به جعفر فرمود: این بچه را تو به خانه ات ببر.( بحارالانوار، ج20، ص271)
ببینید چقدر اسلام دقیق است این دختر، دختر عموی حضرت علی علیه السلام بود اما مادر جعفر چون خالهء این بچه است می فرماید: شما ببر؛ این ها در دین ما نکاتی است و در قرآن آیات فراوانی در سفارش به ذوی القربی (فامیل) وجود دارد.

توصیه اسلام دربارهء فامیل
1.کمک مالی
اولین توصیهء اسلام، کمک مالی به فامیل است. خدا می فرماید:وَآتَى الْمَالَ عَلَىٰ حُبِّهِ ذَوِي الْقُرْبَىٰ» (بقره، 177)
و مال (خود) را، با همه علاقه ای که به آن دارد، به خویشاوندان انفاق می کند.

ثواب صله رحم
قالَ رَسُولُ اللّهِ صلي الله عليه و آله اَلصَّدَقَةُ بِعَشْرَةٍ، وَ الْقَرْضُ بِثَمانِيَةَ عَشْرٍ، وَصِلَةُ الاْءخْوانِ بِعِشْرِينَ، وَ صِلَةُ الرَّحِمِ بِاَرْبَعَةٍ وَ عِشْرينَ» (مستدرک الوسائل، ج 7، ص194).صدقه ده برابر، قرض هجده برابر، کمک به مردم بیست برابر، صلهء رحم بیست و چهار برابر ثواب دارد. قرآن می فرماید: إِنَّ اللَّهَ يَأْمُرُ بِالْعَدْلِ وَ الْإِحْسَانِ وَ إِيتَاءِ ذِي الْقُرْبَى» (نحل، 90)
خداوند به عدل و احسان و بخشش به نزدیکان فرمان می دهد.

قرآن می فرماید: از دو چیز سؤال می شوید:وَ اتَّقُوا اللَّهَ الَّذِي تَسَاءَلُونَ بِهِ وَ الْأَرْحَامَ ۚ إِنَّ اللَّهَ كَانَ عَلَيْكُمْ رَقِيبًا (نساء، 1)
(از قطع رابطه با) خویشاوندان خود، پرهیز کنید. زیرا خداوند، مراقب شماست.
اول این که در مورد خدا سؤال می شوید و دوم صلهء رحم. به همین جهت چند روایت می خوانم.

صله رحم در روایات
پیامبر گرامی اسلام صلی الله علیه و آله و سلم می فرمود: أُوصِي الشَّاهِدَ مِنْ أُمَّتِي وَ الْغَائِبَ مِنْهُمْ وَ مَنْ فِي أَصْلَابِ الرِّجَالِ وَ أَرْحَامِ النِّسَاءِ إِلَى يَوْمِ الْقِيَامَةِ أَنْ يَصِلَ الرَّحِمَ وَ إِنْ كَانَتْ مِنْهُ عَلَى مَسِيرَةِ سَنَةٍ فَإِنَّ ذَلِكَ مِنَ الدِّينِ» (بحارالانوار، ج 71، ص105)

شاهدان و غایبان و هرکس از امت من را که در صلب های مردان و رحم های زنان هستند تا روز قیامت، به صلهء رحم سفارش می کنم اگر چه بینشان به اندازهء یک سال فاصله باشد، چون صلهء رحم، جزء دین است.

لحن این طور روایات نشانهء اهمیت است؛ یعنی مردم من این را برای شما مخاطبی که جلوی رویم نشسته اید نمی گویم بلکه برای همگان دارم می گویم.

شخصی خدمت پیامبر گرامی اسلام صلی الله علیه و آله و سلم آمد و گفت: یا رسول الله !
«إِنَّ لِی أَهْلاً قَدْ کُنْتُ أَصِلُهُمْ وَ هُمْ یُؤْذُونَنِی وَ قَدْ أَرَدْتُ رَفْضَهُمْ فَقَالَ لَهُ رَسُولُ اللَّهِ إِنَّ يَرْفُضُكُمُ اللَّهُ جَمِيعاً»(بحارالانوار، ج 71، ص100).
خویشاوندانی دارم که با آنان رفت وآمد دارم ولی آنها مرا آزار می دهند، لذا تصمیم دارم با آنان قطع رابطه کنم.
پیامبر صلی الله علیه و آله و سلم فرمود: در این صورت خداوند همهء شما را رها می کند.
امام باقر علیه السلام فرمود: سه گناه است که انسان نمی میرد مگر این که در همین دنیا انسان نتیجه اش را می بیند: 1- ظلم، 2- قطع رحم 3- قسم دروغ.( الکافی، ج2، ص347)

امام صادق علیه السلام و صلهء رحم
حسن افطس نوهء امام سجاد علیه السلام است ایشان آن قدر قد بلند و شجاع بود که به او رمح آل ابی طالب یعنی نیزهء آل ابوطالب می گفتند. اما متأسفانه یک مقدار خشن و بد دهان بود.

(یکی از دلایلی که به او افطس می گفتند این بود که بینی اش پهن بوده). در جریان بنی عباس با امام صادق علیه السلام درگیر شد و اصرار داشت امام صادق علیه السلام را در جریان مبارزه با بنی امیه و دفاع از بنی عباس بیاورد.

منتها امام صادق علیه السلام می دانست بنی عباس برای خدا و اهل بیت علیهم السلام قيام نکرده اند؛ بلکه به خاطر حکومت منصور دوانیقی قیام کرده بودند قبول نکرد، یک قدری تند شد و یک مرتبه چاقو کشید که به طرف امام صادق علیه السلام پرتاب کند؛ دست او را گرفتند و مانع شدند.

سالمه کنیز امام صادق علیه السلام می گوید: وقتی آقا در بستر داشتند جان می دادند سفارش می کردند که به افراد مختلفی پولی بدهند و فرمود: هفتاد دینار به حسن افطس بدهید.

عرض کردم: آقا او که به طرف شما حمله کرد! فرمود: او جزء خویشاوندان من است خدا می فرماید: «يَصِلُونَ ما أَمَرَ اللَّهُ بِهِ أَنْ يُوصَلَ»؛( رعد، 20) من نمی خواهم مصداق این آیه باشم. (الکافی، ج 7، ص55)

دور شدن قاطع رحم از رحمت خدا
وجود مقدس امام سجاد علیه السلام به پسرش امام باقر علیه السلام یک سری نصیحت دارد، فرمود: پسرم! با پنج گروه رفیق نشو یکی اش این است، فرمود:إِیَّاکَ وَ مُصَاحَبَه الْقَاطِعِ لِرَحِمِهِ فَإِنِّی وَجَدْتُهُ مَلْعُوناً فِی کِتَابِ اللَّهِ عَزَّوَجَلَّ فِی ثَلَاثَه مَوَاضِعَ» (الکافی، ج 2، ص376)
از همنشینی با کسی که قطع رحم می کند بپرهیز؛ زیرا من او را در سه مورد از قرآن، مورد لعن یافتم.

عفو و گذشت امام صادق علیه السلام
شخصی خدمت امام صادق علیه السلام آمد، عرض کرد: یابن رسول الله! یکی از بستگانتان پشت سر شما حرف می زد و به شما توهین می کرد.

آقا فرمود: ما را به زحمت انداختی. بلند شدند وضو گرفتند دو رکعت نماز خواندند، می گوید: من یقین کردم که آقا می خواهد نفرین کند؛ دست هایشان را بالا آوردند و گفتند: خدا می گویند فلانی پشت سر من حرف زده است یک حقی من دارم که من از حقم گذشتم، خدایا تو از من خیلی بالاتری تو هم از او بگذر.( مستدرک الوسائل، ج6، ص396)

اولاً او که خبر داد، سخن چینی کرد و کار خوبی نکرد؛ کسی حق ندارد سخن چینی کند، ثانیاً به این طور افراد نباید میدان داد.
عزیزان ! آن قدر این موضوع ارتباط با رحم مهم است که من حدیثی برایتان می خوانم درخواست دارم خیلی دقت کنید.

حفاظ پل صراط
وقتی پلی می سازند حتما کنارش نرده ای می گذارند که آدم از آن پایین نیفتد. در روایات داریم: پل صراط باریک و دقیق است. وقتی می خواهی از پل صراط عبور کنید، فرمود: دو نرده و حفاظ دارد که مرحوم مجلسی در حاشیه کتابش این روایت را توضیح می دهد و می گوید: منظور از این روایت جوانب است که حالا من به نرده و حفاظ ترجمه کرده ام. اگر کسی این دو تا را داشت از صراط سقوط نمی کند درست مثل پلی که جدول و حفاظ دارد.
«حَافَتَا اَلصِّرَاطِ یَوْمَ اَلْقِیَامَهِ اَلرَّحِمُ وَ اَلْأَمَانَهُ» (الکافی، ج 2، ص 152)
حافظ صراط در روز قیامت یکی صله رحم و دیگری امانتداری است.
صلهء رحم آثار اجتماعی، اخروی و اقتصادی دارد.

آثار صلهء رحم
امام صادق علیه السلام فرمود:

1.تُزَکِّی اَلْأَعْمَالَ»؛ صلهء رحم اعمال انسان را پاکیزه می کند؛ یعنی پیرایه ها را از بین می برد و خدا اینها را قبول می کند.

2.وَ تُنْمِی اَلْأَمْوَالَ»؛ مال را رشد می دهد و به آن برکت می دهد که اثر اقتصادی است.

3.وَ تَدْفَعُ الْبَلْوی»؛ بلا و سختی ها را در زندگی دور می کند که اثر اجتماعی است.

4.وَ تُیَسِّرُ اَلْحِسَابَ»؛ حساب رسی را در روز قیامت آسان می کند که اثر اخروی است.

5.وَ تَزِیدُ فِی الْعُمْرِ»( بحارالانوار، ج 71، ص100) عمر انسان را طولانی می کند که اثر جسمی است.

پس یک مقداری اهمیت بدهیم، کینه به دل نگیریم، رفت و آمدها را بیشتر کنیم. آدم خیلی تأسف می خورد وقتی می گویند: گاهی چندین سال است که با پدر و مادر رابطه نداریم. شاید پدر یا مادر در حق شما کوتاهی کرده اند اما این حرف ها را کنار بگذاریم و طلبکار نباشیم.

بعضی ها لذتشان در دنیا به بهانه جویی و ایجاد سنگ اندازی است. به هم حسن ظن داشته باشیم. صله رحم یک معنایش همین است که انسان نسبت به آبروی هم محافظت داشته باشد و به هم سر بزند؛ البته مواردی در روایات می باشد که لطمه های اعتقادی به انسان می زند که بعدأ عرض خواهم کرد.