میلاد حضرت معصومه (سلام‌الله‌علیها) و روز دختر
ولادت حضرت معصومه (سلام‌الله‌علیها) و نامگذاری این روز به عنوان روز دختر، نشان‌دهنده جایگاه والای بانوان در اسلام و اهمیت پرورش نسل پاک، مؤمن و فرهیخته است.
اگر دختران مسلمان با تاسی از سیره نورانی حضرت معصومه (س)، مسیر ایمان، علم، عفاف و ولایت را بپیمایند، بی‌شک جامعه‌ای سعادتمند و الهی خواهیم داشت.
شخصیت حضرت معصومه (سلام‌الله‌علیها)
حضرت معصومه (سلام‌الله‌علیها) یکی از بانوان برجسته خاندان رسالت است که به دلیل مقام علمی، تقوا، عفاف و ولایتمداری، مورد احترام ویژه شیعیان قرار دارد. ایشان در میان دختران اهل بیت، پس از حضرت زهرا (سلام‌الله‌علیها)، دارای بالاترین جایگاه است.
امام صادق (علیه‌السلام) درباره مقام حضرت معصومه (س) می‌فرمایند: «اِنَّ لِلّهِ حَرَماً وَ هُوَ مَکَّةُ، وَ لِرَسُولِهِ حَرَماً وَ هُوَ الْمَدینَةُ، وَ لِأَمیرِالْمُؤمِنینَ حَرَماً وَ هُوَ الْکُوفَةُ، وَ لَنا حَرَماً وَ هُوَ قُمُّ، وَ سَتُدْفَنُ فیها امْرَأَةٌ مِنْ وُلْدی تُسَمّی فاطِمَةُ، فَمَنْ زارَها وَجَبَتْ لَهُ الْجَنَّةُ.»[۱]
«همانا برای خداوند حرمی است و آن مکه است، و برای پیامبرش حرمی است و آن مدینه است، و برای امیرالمؤمنین حرمی است و آن کوفه است، و برای ما نیز حرمی است و آن قم است، و به زودی بانویی از فرزندان من به نام فاطمه در آنجا دفن خواهد شد؛ هر کس او را زیارت کند، بهشت بر او واجب می‌شود.»
این حدیث شریف، بیانگر عظمت شخصیت حضرت معصومه (س) و اهمیت زیارت ایشان است.
مقام علمی حضرت معصومه (سلام‌الله‌علیها)
حضرت معصومه (س) در مدینه در فضایی سرشار از علم و معنویت رشد یافت. بسیاری از علما و شیعیان در مسائل دینی به ایشان رجوع می‌کردند. از ایشان نقل شده که به پرسش‌های دینی مردم پاسخ می‌دادند و این خود بیانگر علم و دانش سرشار آن بانوی بزرگوار است. در روایتی آمده است که امام صادق (ع) می‌فرمایند: «تَفْدُخُ فیها - یعنی در قم - بنتی و یُزار قبرها؛ من زارها عارفاً بحقها فله الجنة.»[۲]
«دخترم در آنجا (قم) دفن خواهد شد و قبرش زیارت خواهد شد؛ هر که او را با شناخت مقامش زیارت کند، بهشت برای اوست.»
این روایت نشان‌دهنده علم و معرفتی است که حضرت معصومه (س) دارا بود و شرط بهره‌مندی از شفاعتش را «شناخت مقامش» دانسته‌اند.
حضرت معصومه (س) الگوی دختران مسلمان
نامگذاری روز ولادت حضرت معصومه (س) به عنوان «روز دختر» یادآور این نکته مهم است که دختران باید الگوهای والایی برای رشد و تعالی خود انتخاب کنند. حضرت معصومه (س) نمونه‌ای درخشان از عفاف، پاکدامنی، ایمان، علم، اخلاق و ولایتمداری است. پیامبر اکرم (صلی‌الله‌علیه‌وآله) درباره ارزش دختران فرموده‌اند: «نِعْمَ الْوَلَدُ الْبَناتُ؛ مُلْطِفاتٌ مُجَهِّزاتٌ مُؤْنِساتٌ مُبَرِّکاتٌ.»[۳]
«چه فرزند خوبی هستند دختران؛ مهربان، کمک‌کننده، مونس، و پر برکت‌اند.»
این حدیث شریف، ارزش فوق‌العاده دختران را در فرهنگ اسلامی به زیبایی بیان می‌کند.
بررسی مقام علمی حضرت معصومه (سلام‌الله‌علیها) در میان اهل بیت:
در میان دختران اهل بیت (علیهم‌السلام)، حضرت فاطمه معصومه (سلام‌الله‌علیها) جایگاه ویژه‌ای از حیث علم و معرفت داشت. رشد در دامان امام کاظم (علیه‌السلام) و تربیت توسط حضرت نجمه خاتون (سلام‌الله‌علیها)، زمینه‌ساز بروز استعدادهای معنوی و علمی این بانو شد. آن حضرت نه تنها در امور عبادی، بلکه در حوزه‌های معرفتی و پاسخ به مسائل دینی نیز از چهره‌های برجسته عصر خویش محسوب می‌شد.
امام صادق (علیه‌السلام) در پیشگویی درباره مقام علمی حضرت معصومه (س) فرمودند: «... و سَتُدفن فیها امرأةٌ مِن أولادی تُسمّی فاطمة، فمن زارها عارفاً بحقها وجبت له الجنة.»[۴]
«به زودی بانویی از فرزندان من در قم دفن خواهد شد که نامش فاطمه است؛ پس هر کس او را با شناخت مقامش زیارت کند، بهشت بر او واجب خواهد شد.»
نکته: واژه «عارفاً بحقها» (با شناخت مقامش) اشاره به علم و شأن والای حضرت معصومه (س) دارد که شناخت آن نیاز به درک معرفتی عمیقی دارد.
نمونه‌ای از علم حضرت معصومه (س)
در تاریخ ثبت شده است که در زمانی که امام کاظم (ع) در زندان هارون الرشید به سر می‌بردند، عده‌ای از شیعیان برای پرسش‌های فقهی و اعتقادی خود به مدینه آمدند. وقتی موفق به دیدار امام نشدند، حضرت معصومه (س) پاسخ سؤالات آنان را به نحو شایسته‌ای ارائه دادند. پس از آزادی امام کاظم (ع)، پاسخ‌ها به امام عرضه شد. ایشان پس از مطالعه فرمودند: «فداها أبوها.»[۵]
«پدرش به فدایش باد.»
نکته: این تعبیر محبت‌آمیز و بزرگ از سوی امام کاظم (ع) نشان‌دهنده تایید علمی و معرفتی پاسخ‌های حضرت معصومه (س) و مقام علمی والای ایشان است.
علم حضرت معصومه (س) در امتداد امامت:
حضرت معصومه (س) نه تنها دارای علم ظاهری، بلکه حامل علوم باطنی اهل بیت (ع) نیز بود. امام رضا (علیه‌السلام) درباره مقام علمی خواهرشان فرموده‌اند: «مَنْ زارَ الْمَعْصُومَةَ بِقُمٍّ كَمَنْ زارَني.»[۶]
«هر کس معصومه را در قم زیارت کند، همانند آن است که مرا زیارت کرده است.»
نکته: تشبیه زیارت حضرت معصومه (س) به زیارت امام معصوم (ع) دلالت بر این دارد که مقام علمی و روحانی ایشان به مرتبه‌ای رسیده بود که در شعاع امامت قرار می‌گرفت.
تحلیل روایات:
تأکید بر «عارفاً بحقها» نشان‌دهنده جایگاه علمی ویژه ایشان است.
تایید علمی امام کاظم (ع) بر پاسخ‌های فقهی حضرت معصومه (س)، گواهی بر علم اجتهادی ایشان است.
مقایسه زیارت حضرت معصومه (س) با زیارت امام رضا (ع) نمایانگر مقامی است که تنها از علم لدنی و الهی نشأت می‌گیرد.
به طور کلی حضرت فاطمه معصومه (سلام‌الله‌علیها) در تاریخ شیعه، نه تنها به دلیل انتساب به امامان معصوم، بلکه به سبب دانش، فقاهت، معرفت و روحانیت شخصی خود، مقام والایی یافته است. اگر چه زنان بسیاری از نسل اهل بیت در تاریخ نام برده شده‌اند، اما حضرت معصومه (س) به عنوان شاخصی از دانش و کمال، درخشش خاصی دارد و الگوی کامل دختران مسلمان در طلب علم، معرفت و ولایتمداری است.
ویژگی‌های شخصیتی حضرت معصومه (سلام‌الله‌علیها) به عنوان الگوی دختران:
حضرت فاطمه معصومه (سلام‌الله‌علیها) یکی از درخشان‌ترین چهره‌های خاندان اهل بیت (علیهم‌السلام) است که شخصیت نورانی‌اش در زمینه‌های مختلف دینی، اخلاقی و اجتماعی، الگویی بی‌بدیل برای دختران مسلمان به شمار می‌رود. آشنایی با ویژگی‌های شخصیتی این بانوی آسمانی، راهنمایی ارزشمند برای تربیت دخترانی مؤمن، عفیف، آگاه و ولایت‌مدار در جامعه اسلامی است.
۱. علم و معرفت
یکی از برجسته‌ترین ویژگی‌های حضرت معصومه (س)، علم و دانش سرشار ایشان بود. همان‌طور که روایت شده است، امام کاظم (ع) پس از اطلاع از پاسخ‌های دقیق حضرت معصومه (س) به پرسش‌های فقهی شیعیان، فرمودند: «فَداها أَبُوها.»[۷] «پدرش فدایش باد.»
این سخن کوتاه اما پرمعنا، نشان‌دهنده مقام علمی والا و جایگاه معرفتی حضرت معصومه (س) است که مورد تایید معصومین (علیهم‌السلام) قرار گرفت.
۲. ایمان و اعتقاد راسخ
ایمان حضرت معصومه (س) نه تنها در عبادات، بلکه در رفتار، گفتار و تمام شئون زندگی ایشان متجلی بود. هجرت سخت ایشان از مدینه به سوی ایران با هدف دیدار امام رضا (ع) و حمایت از ولایت، نشانه ایمان استوار و پایبندی به اصول امامت است. امام رضا (ع) در وصف مقام حضرت معصومه (س) فرمودند: «مَنْ زارَها عارفاً بحقها فله الجنة.»[۸]
«هر کس او را با شناخت مقامش زیارت کند، بهشت بر او واجب می‌شود.»
شناخت حقیقی نیازمند ایمان راسخ به ولایت و امامت است که خود حضرت معصومه (س) مظهر آن بود.
۳. عفاف و پاکدامنی
از مهم‌ترین ویژگی‌های حضرت معصومه (س)، عفاف و حیا بود. ایشان با حفظ کرامت انسانی خویش، الگویی کامل برای دختران مسلمان در حفظ حجاب ظاهری و باطنی شدند. پیامبر اکرم (صلی‌الله‌علیه‌وآله) درباره جایگاه دختران باعفت می‌فرمایند: «الدُّنیا متاعٌ، و خَیرُ متاعِ الدُّنیا المرأةُ الصّالحة.»[۹]
«دنیا متاعی است، و بهترین متاع دنیا زن صالحه است.»
حضرت معصومه (س) با رفتار نجیبانه و شخصیت متین خود، مصداق عالی این حدیث شریف بودند.
۴. عشق به ولایت
تمامی رفتارهای حضرت معصومه (س) سرشار از عشق و وفاداری به ولایت و امامت بود. هجرت ایشان از مدینه به سوی طوس برای دیدار برادرشان امام رضا (ع)، در شرایطی سخت و پرخطر، نشان‌دهنده نهایت اخلاص در مسیر ولایت بود.
در زیارت‌نامه‌ای که برای حضرت معصومه (س) نقل شده، آمده است: «یا فاطِمَةُ اشْفَعی لی فی الجَنَّةِ، فإنَّ لکِ عندَ اللهِ شأناً مِن الشأن.»[۱٠]
«ای فاطمه! برای من در بهشت شفاعت کن؛ چرا که تو نزد خداوند، مقامی بلند داری.»
این تعبیر نشان می‌دهد که مقام حضرت معصومه (س) به سبب پیوند ناگسستنی با ولایت، به مرتبه‌ای از شأن و شفاعت رسیده است.
۵. روحیه ایثار و فداکاری
حضرت معصومه (س) در طول زندگی خود، نمونه‌ای از ایثار و فداکاری در راه خدا و دین بود. هجرت پرمشقت ایشان از مدینه، بدون توجه به راحتی شخصی، تنها برای حفظ پیوند معنوی با امام زمانشان انجام شد و در این راه، بیماری و شهادت را به جان خریدند.
امام صادق (علیه‌السلام) فرمودند: «بِقُمٍّ تُدفَنُ امرأَةٌ مِن أولادی تُسمّی فاطمةُ؛ مَن زارَها وجبت له الجنة.»[۱۱]
ایثار حضرت معصومه (س) در راه ولایت، از چنین مقام عظیمی پرده برمی‌دارد که زیارت ایشان موجب ورود به بهشت می‌شود.
به طور کلی حضرت فاطمه معصومه (سلام‌الله‌علیها) به عنوان الگویی کامل، نمونه بارزی از علم، ایمان، عفاف، ولایتمداری و ایثار است. دختران مسلمان با الگوگیری از شخصیت این بانوی ملکوتی می‌توانند در مسیر سعادت دنیوی و اخروی گام بردارند و جامعه‌ای پویا، مؤمن و باکرامت بسازند. الگوبرداری از حضرت معصومه (س)، به معنای تلاش برای تحقق جامعه‌ای است که در آن علم، اخلاق و ایمان در کنار هم، زمینه‌ساز ظهور ارزش‌های الهی گردد.
نتیجه‌گیری: حضرت فاطمه معصومه (سلام‌الله‌علیها) با ویژگی‌های برجسته علمی، معرفتی، ایمانی و اخلاقی خود، به الگویی جاودانه برای دختران و زنان مسلمان بدل شده است. شخصیت والای ایشان نشان می‌دهد که زن در فرهنگ اسلامی، نه تنها مظهر عفاف و طهارت است، بلکه می‌تواند در عرصه علم، ایمان، ولایتمداری و فداکاری، به عالی‌ترین درجات انسانی دست یابد.
با دقت در احادیث و روایات معتبر، روشن می‌شود که علم و معرفت حضرت معصومه (س) به مرتبه‌ای رسیده بود که مورد تأیید مستقیم معصومین (علیهم‌السلام) قرار گرفت و ایشان، همچون چراغ هدایت برای شیعیان شناخته شدند.
عشق عمیق به ولایت و حمایت از امامت، جلوه‌ای از روح بزرگ این بانو بود که در هجرت سخت و شهادت مظلومانه‌اش جلوه‌گر شد. از سوی دیگر، روز میلاد این بانوی ملکوتی به عنوان "روز دختر" در تقویم جمهوری اسلامی ایران نامگذاری شده است، تا یادآور شود که دختران مسلمان می‌توانند با الگوگیری از حضرت معصومه (س)، در مسیر رشد علمی، اخلاقی و دینی گام بردارند و منشأ خیر و برکت برای خانواده و جامعه باشند.
در نهایت، تجلیل از مقام حضرت معصومه (س) و تبیین ویژگی‌های نورانی شخصیت ایشان، نه تنها بزرگداشت یک بانوی اهل بیت است، بلکه راهی برای تربیت نسلی مؤمن، بصیر و ولایت‌مدار در سایه تعالیم ناب اسلامی خواهد بود.
پی نوشت
[۱] عیون أخبار الرضا، ج۲، ص۲۶۷
[۲] بحارالأنوار، ج۶۰، ص۲۲۸
[۳] کنز العمال، حدیث ۴۵۴۰۰
[۴] عیون أخبار الرضا، ج۲، ص۲۶۷
[۵] بحار الأنوار، ج۴۸، ص۳۱۸
[۶] کامل الزیارات، ص۵۳۷
[۷] بحار الأنوار، ج۴۸، ص۳۱۸
[۸] عیون أخبار الرضا، ج۲، ص۲۶۷
[۹] صحیح مسلم، ج۴، ص۱۷۸۲
[۱٠] بحار الأنوار، ج۹۹، ص۲۶۷
[۱۱] کامل الزیارات، ص۵۳۷
