سخنرانی مکتوب -تسبیح خداوند

کانال ایتا شیعه کوئست: @shiaquest_net

قال الله تبارک و تعالی:يَا أَيُّهَا اَلَّذِينَ آمَنُوا اِتَّقُوا اَللَّهَ وَكُونُوا مَعَ اَلصَّادِقِينَ»
ای کسانی که ایمان آورده اید!از(مخالفت فرمان)خدا بپرهیزید،و با صادقان باشید!

مقدمه
بحث های مختلفی در سوره مبارکه نور مطرح است.پروردگار در آیه چهل و یکم این سوره می فرماید: ألَم تَرَ أنَّ اللَّهَ يُسَبِّحُ لَهُ مَن في السَّماواتِ وَالأرضِ وَالطَّيرُ صافّاتٍ كُلٌ قَد عَلِمَ صَلاتَهُ وَتَسبيحَهُ وَاللَّهُ عَليمٌ بِما يَفعَلونَ»؛

آیا ندیدی تمام آنان که در آسمان ها و زمینند برای خدا تسبیح می کنند،و هم چنین پرندگان به هنگامی که بر فراز آسمان بال گسترده اند؟!هريك از آنها نماز و تسبیح خود را می داند؛و خداوند به آن چه انجام می دهند داناست!

در قرآن،هرکجا که«الم تر»آمده خطاب به پیامبر خداست؛چون مفرد است.اما در بسیاری از موارد خداوند پیامبر را مورد خطاب قرار داده اما منظورش همه مردم و شنوندگان هستند؛چون کلام وحی بر پیامبر خدا صلی الله علیه و آله نازل می شده،آن حضرت مورد خطاب قرار گرفته است.مثلا:فرموده است:«قُل»؛پیامبر!تو بگو که هُوَ اَللَّهُ أَحَدٌ»یا«قُلْ أَعُودُ بِرَبِّ اَلنَّاسِ»؛خدا یگانه است؛یا:به خدا پناه می برم.حتی برخی آیات عتاب آمیز و خطاب به پیامبر است اما در واقع پیام الهی است که از طریق پیامبر صلی الله علیه و آله به مردم می رسد.این جا هم می فرماید:

«ألَم تَرَ أنَّ اللَّهَ يُسَبِّحُ لَهُ مَن في السَّماواتِ وَالأرضِ وَالطَّيرُ صافّاتٍ كُلٌ قَد عَلِمَ صَلاتَهُ وَتَسبيحَهُ وَاللَّهُ عَلِيمٌ با يَفْعَلونَ» (نور،41)
آیا ندیدی تمام آنان که در آسمان ها و زمینند برای خدا تسبیح می کنند،و هم چنین پرندگان به هنگامی که بر فراز آسمان بال گسترده اند؟!هريك از آنها نماز و تسبیح خود را می داند؛و خداوندبه آن چه انجام می دهند داناست!

آیا نمی بینی؟خداوند در آیات قبلی فرموده بود:که کفار به دنبال سراب و امور پوچ هستند؛حالا این آیه می خواهد بفرماید اگر تمام عالم دنبال سراب باشند،ای پیامبر!بدان که ساکنان آسمان و زمین و پرندگان تسبیح خدا می گویند.

تسبیح گفتن موجودات
آیا نمی بینی هرکه در آسمان و زمین است و پرندگان تسبیح خدا می گویند؛
البته در این جا از تسبیح گفتن جانداران گفته است،ولی در جاهای دیگر مثل سوره مبارکه اسراء می فرماید:تُسَبِّحُ لَهُ السَّماواتُ السَّبعُ وَالأَرضُ وَمَن فِيهِنَّ وإِنَّ مِن شَيءٍ إِلاَّ يُسَبِّحُ بِحَمْدِهِ ولكِنْ لا تَفْقَهُونَ تَسْبِيحَهُم» (اسراء ،44)

آسمان های هفتگانه و زمین و کسانی که در آنها هستند،همه تسبیح او می گویند؛و هر موجودی،تسبیح و حمد او می گوید؛ولی شما تسبيح آنها را نمی فهمید؛او بردبار و آمرزنده است.
همه عالم تسبیح خدا می گویند،اما شما متوجه تسبیحشان نمی شوید.

پرستش موجودات
عزیزان من!در آیات قرآن چهار چیز به همه موجودات نسبت داده شده است؛چه به موجودات جاندار مثل حیوانات،چه بی جان مثل زمین و آسمان .

1.تسبيح
یکی از چیزهایی که قرآن می فرماید:موجودات عالم هستی می گویند، تسبیح است.

2.حمد
یکی دیگر از چیزهایی که قرآن می فرماید:عالم هستی حمد خدا می کند.تعبير آیه چنین است:«وَإِن مِن شَيءٍ إِلاَّ يُسَبِّحُ بِحَمْدِهِ».

3.سجده
یکی دیگر از چیزهایی که قرآن می فرماید:«لله یسجد»؛( نحل،49) عالم هستی در مقابل خدا سجده می کند و تسلیم اوست.

4.نماز
یکی دیگر از چیزهایی که قرآن می فرماید:موجودات نماز هم دارند.
تفسیرهای مختلفی درباره تسبيح و حمد و نماز موجودات ارائه شده است.یک عده می گویند زبان قال است.کسانی هم گفته اند زبان حال است.آنها که می گویند زبان قال است،اعتقاد دارند که واقعا سنگ ها و پرنده ها تسبیح خدا می گویند و نماز می خوانند.

تكلّم موجودات
شخصی خدمت پیامبر گرامی اسلام صلی الله علیه و آله آمد و عرض کرد:یا رسول الله!من می خواهم به شما ایمان بیاورم؛ولی معجزه ای می خواهم.حضرت فرمود:اگر این سنگ ها به وحدانیت خدا شهادت بدهند قبول می کنی؟سپس هشت عدد سنگ ریزه از روی زمین برداشت و در دست مبارکش گذاشت و به آن فرمود:گوش بده.مرد گوش داد و شنید که از سنگ ریزه ها صدا برخاست و به رسالت پیامبر گرامی اسلام صلی الله علیه و آله شهادت داد.

در صدر اسلام،رسول خدا صلی الله علیه و آله وقتی می خواست در مسجد مدينه سخن رانی کند،به درختی تکیه می داد و صحبت می کرد.بعدها مسلمانان منبری برای حضرت ساختند.اولین جلسه ای که پیامبر صلی الله علیه و آله روی منبر نشست،ناله سوزناکی از درخت بلند شد.حضرت از منبر پایین آمد و درخت را لمس کرد و درخت آرام شد؛همان طور که به سرکسی دست می کشند و او آرامش می یابد.پیامبر صلی الله علیه و آله سپس به منبر برگشت و به سخنرانی ادامه داد.

یکی از بزرگان قم که از مراجع گذشته بودند فرمود:من تسبيح موجودات را می شنوم و نزول فرشته ها را در شب احیا می بینم.
داستان های مختلفی در این زمینه داریم.قصة هدهد را شنیده اید که یک پرنده است چطور به سرزمین دیگر رفت و خبر آورد.این ها نمونه هایی است که می گوید:تسبیح و نماز موجودات زبانی است؛ما متوجه نمی شویم.

نمونه هایی از سخن گفتن حیوانات
امام صادق علیه السلام نشسته بود که کبکی نزد ایشان آمد.آقا فوراً پرنده را گرفت و در زیر عبا نگه داشت.دیدند بازی آمد رد شد.گفتند:چه کردید؟فرمود:این کبک به من پناه آورد و گفت:من را از دست این باز نجات بده.اصحاب خیلی تعجب کردند:مگر کبک هم حرف می زند؟

امام صادق علیه السلام فرمود:وَلُو أَنَّ شِيعَتَنَا اسْتَقامَت لَأسْمَعْتُكُم مَنْطِقُ اَلطَّيْرِ» (بحارالانوار،ج47،ص100)
اگر شیعه های ما استقامت داشتند و دین دار بودند کاری می کردم سخن گفتن پرندگان را بشنوید.
مگر حضرت سلیمان علیه السلام زبان پرندگان را بلد نبود؟مگر حضرت داود علیه السلام بلند نبود؟

پیامبر گرامی اسلام صلی الله علیه و آله ایستاده بود که دید پرنده نابینایی در حال خواندن است.فرمود:می دانید این چه می گوید؟ گفتند:نه، ما زبان پرندگان را نمی دانیم.فرمود:می گوید: خدایا! من را نابینا خلق کردی.من که نمی توانم دنبال دانه بروم.خودت به من غذا بده.در همین حال مورچه ای آمد رد بشود که با منقار این پرنده تصادف کرد.پرنده فورا او را خورد و باز شروع به خواندن کرد.

حضرت فرمود:می دانید چه می گوید؟گفتند:نه.فرمود می گوید:خدا را شکر که من را فراموش نکرد و به من روزی داد.

پیامبر خدا صلی الله علیه و آله فرمود:به صورت حیوانات ضربه نزنید؛این ها تسبیح خدا می گویند. قَالَ رَسُولُ اَللَّهِ صَلَّي اَللَّهُ عَلَيْهِ وَ آلِهِ لاَ تَضْرِبُوا اَلدَّوَابَّ عَلَى وُجُوهِهَا فَإِنَّهَا تُسَبِّحُ بِحَمْدِ اَللَّه» (الکافی،ج6،ص538).

روزی حضرت سلیمان علیه السلام با آن تشکیلات و لشکرش راه افتاد.ناگهان ایستاد و به جایی خیره شد.دیدند مورچه ای بر روی دو پا بلند شده و دست هایش را بالا گرفته است.سلیمان ایستاد و نگاهی به مورچه کرد و فرمود:برگردید؛نیاز نیست نماز باران بخوانید.گفتند:چرا؟
فرمود:این مورچه به خدا می گوید:خدایا!گناه ما چیست که بنی آدم معصیت می کنند؟آنها گناه کردند که باران نمی آید.وقتی باران باشد دانه و گندم هم هست.سلیمان فرمود:سریع به خانه هایتان برگردید که الآن باران شدیدی می گیرد. (الخصال،ج1،ص127)

از روایاتی که بیان شد استفاده می شود که تسبیح و سجده و نماز و حمد موجودات یک امر تکوینی و در درون آنهاست.ما هم نمی فهمیم چه است و به چه شکلی است ولی گاهی سنگریزه به سخن آمده،گاهی حجرالاسود به سخن آمده،گاهی انبیا و اولیای الهی با حیوانات سخن گفته اند و...

امام باقر علیه السلام و یارانش در مسیری می رفتند که ناگهان دیدند گرگی به طرفشان می آید.اصحاب خیلی ترسیدند.

آقا فرمود:نترسید؛با من کار دارد.گرگ آمد و در مقابل امام زانوزد.حیوان سرش را تکان داد و زوزه می کشید.آقا دستی به سرش کشید و حیوان رفت.حضرت به اصحاب فرمود:جفت این گرگ در حال زایمان است و دچار مشکل شده.گرگ نر آمده بود تا برایش دعا کنیم.

محشور شدن حیوانات
اصلا حیوانات در روز قیامت هم حضور خواهند داشت.قرآن می فرماید: وَإِذا الوُحوشُ حُشِرَتْ» (تكوير،5) و در آن هنگام که وحوش جمع شوند.
البته جز چند حیوان خاص که نامشان در روایات آمده،بقیه حیوانات به بهشت و جهنم نمی روند.

در تفسير آيه«يَا لَيْتَنِي كُنْتُ تُرَاباً»( نبأ،40)فرموده اند روز قیامت همه موجودات محشور می شوند و خدا قدرتش را نشان می دهد که ببینید!من حيوانات را محشور کردم.سپس فرمان می دهد و یک مرتبه همه خاک می شوند.
کافر وقتی این صحنه را می بیند می گوید: يَا لَيْتَنِي كُنْتُ تُرَاباً»؛ ای کاش خاك بودم(و گرفتار عذاب نمی شدم)!
کاش من هم مثل این ها خاک می شدم. ( علل الشرائع،ج1،ص156) البته این یکی از تفاسیر آیه است.

تسبیح موجودات
تسبیح گفتن موجودات چگونه است؟یک نظریه این است که نطق دارند و کلمات را به زبان می آورند.

مولوی می گوید:

گر تو را از غیب چشمی باز شد *** باتو ذرات جهان همراز شد
نطق آب و نطق خاک و نطق گِل *** هست محسوس حواس اهل دل
جمله ذرّات عالم در نهان *** با تو می گویند روزان و شبان
ماسمیعیم و بصیریم و هُشيم *** باشما نامحرمان ماخامُشیم
چون شما سوی جمادی می روید *** محرم جان جمادان چون شوید

نظریه دوم که نظر اکثر مفسرین به شمار می رود-این است که زبان حال باشد.

برای مثال:وقتی دیوان حافظ را باز می کنید می گویید:این دیوان گویای این است که شاعراین دیوان عارف مسلک بوده است.یا وقتی به نمایشگاه هنری می روید و تابلوی زیبایی می بینید می گویید آن کسی که این تابلو را کار کرده نقاش و هنرمند بوده است.وقتی یک پروژه عمرانی عظیم را می بینید،می گویید:معمارش واقعا ماهر بوده است.بالاتر:وقتی به آسمان نگاه می کنید عظمت هستی را درک می کنید. وقتی به دریا نگاه می کنید بی اختیار می گویید:سبحان الله!این یعنی دریا می گوید من نشانه خدا و وسیله خداشناسی هستم.

خیلی از افراد گفته اند که منظور از سجده و تسبیح و حمد عالم هستی همین است که وقتی به آفریده های پروردگار نگاه می کنید به منزه بودن و با عظمت بودن خدا پی می برید.

ارزش تسبیح
بیشترین چیزی که در قرآن خطاب به حضرت محمد صلی الله علیه و آله آمده است تسبيح است.

امام باقر علیه السلام می فرماید:در هر مجلسی که شرکت می کنید وقتی بلند می شوید بگویید: سُبحانَ رَبِّكَ رَبِّ العِزَّةِ عَمَّا يَصِفُونَ * وَسَلامٌ عَلَى المُرسَلينَ *وَالحَمدُ لِلَّهِ رَبِّ العالَمِينَ»( صافات،180-182)

قَالَ أَبُو جَعْفَرٍ عَلَيْهِ السَّلاَمُ مَنْ أَرَادَ أَنْ يَكْتَالَ بِالْمِكْيَالِ اَلْأُوفِي فَلْيَقُلْ إِذَا أَرَادَ أَنْ يَقُومَ مِنْ مَجْلِسِهِ-سبحَانَ رَبُّكَ رَبُّ العِزَّةِ عَمَّا يَصِفُونَ وَسَلامٌ عَلى المُرسَلينَ وَالحَمدُ لِلَّهِ رَبِّ العالَمينَ»(الکافی،ج 2،ص 496).
منزه است پروردگار تو،پروردگار عزت(و قدرت)از آنچه آنان توصیف می کنند.و سلام بر رسولان!حمد و ستایش مخصوص خداوندی است که پروردگار جهانیان است!

امام رضا علیه السلام به شخصی که قصد مسافرت داشت، فرمود: وقتی سوار مرکب می شوی بگو: سُبحانَ الَّذي سَخَّرَ لَنا هذا ومَا كُنَّا لَهُ مُقْرِنينَ» (زخرف،13)
منزه است آن خدایی که این مرکب را تسخیر ما کرد. (بحارالانوار،ج88،ص259)

داستان
فقرا نزد پیامبر گرامی اسلام صلی الله علیه و آله آمدند و گفتند:ما از خیلی از ثواب ها محروم هستیم.ما نمی توانیم انفاق کنیم یا مهمانی بدهیم؛چه کنیم؟فرمود:چیزی به شما یاد می دهم که ثواب انفاق ثروتمندان را داشته باشید.زياد بگویید:«سُبحانَ اللَّهِ وَالحَمدُ لِلَّهِ وَلا إِلَهَ إِلاَّ اَللَّهُ وَاللَّهُ أَكْبَرُ».ثروتمندان این مطلب را شنیدند و گفتند:پس ما هم می گوییم.
فقرا دوباره خدمت پیامبر گرامی اسلام صلی الله علیه و آله آمدند و گفتند:یا رسول الله!باز هم ما کم آوردیم!این ها هم اتفاق می کنند و هم این ذکری که به ما یاد دادید می گویند.مرحوم طبرسی در مجمع البیان می فرماید:در این جا آیه نازل شد: ذَلِكَ فَضْلُ اَللَّهِ يُؤْتِيهِ مَنْ يَشَاءُ» (جمعه،4)

این فضل خداست که به هر کس بخواهد(و شایسته بداند)می بخشد. (الكافي،ج2،ص505)

یکی از مهمترین توصیه ها در آیات و روایات،توصیه به تسبیح است.طبق برخی نقل ها امام صادق علیه السلام در سجده های مستحبی پانصد مرتبه«سُبْحَانَ رَبِّيَ الأَعْلَى وَبِحَمْدِهِ»می گفت.یا مثلا:چقدر به این تسبيح يونسيه توصیه شده است که بگویید:«لاَ إِلَهَ إِلاَّ أَنْتَ سُبْحَانَكَ إِنِّي كُنْتُ مِنَ اَلظَّالِمِينَ» (انبیاء،87)

دستور ملاقلی همدانی به شاگردانش
مرحوم ملاقلی همدانی دستورالعملی به شاگردانش می داد.یکی از شاگردان ایشان آقا میرزا جواد ملکی بود.مرحوم همدانی می فرمود:هر وقت می خواهید حجاب از قلبتان کنار برود و آن صفا و صمیمیت بیاید،سر به سجده بگذارید و بگوييد:«لاَ إِلَهَ إِلاَّ أَنْتَ سُبْحَانَكَ إِنِّي كُنْتُ مِنَ اَلظَّالِمِينَ»؛این ذکر موجب می شود غم و اندوه از دل شما بیرون برود.